पुस्तक परिक्षण 1960 नंतर दलित (आंबेडकरी) अस्मिता व्यक्त होऊ लागली. डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या प्रेरणेतून अण्णाभाऊ साठे, श्री. म. माटे, नारायण सुर्वे, नामदेव ढसाळ, दया पवार, प्र. ई. सोनकांबळे, वामन निंबाळकर, योगीराज वाघमारे, अविनाश डोळस, प्रा. दत्ता भगत, प्रा.रविचंद्र हडसनकर या आणि अनेक दलित (आंबेडकरी) लेखकांनी संवेदना शब्द हे शस्त्र समजून मांडणी केली. अन्याय,  अत्याचार, विद्रोह शब्दक्रांतीतून पेरला. ही शब्दक्रांती पुढे समतेचा विचार करु लागली.

‘कोरोना’च्या तिसर्‍या संभाव्य लाटेसंदर्भात ‘सीडीआरआय’ने एक कृतिपत्रक सादर केले आहे. त्यात जो अंदाज बांधण्यात आला आहे, तो दुसर्‍या लाटेचा विस्तार आणि वेळेचे निर्धारण यांचे शास्त्रीय मूल्यांकन, भारत आणि अन्य देशांमधील अनुभव आणि संसर्ग शास्त्रज्ञांनी दिलेल्या सल्ल्यांवर आधारित आहे. रुग्णांची संख्या वाढल्यास त्यांना पुरेशा प्रमाणात रुग्णालयातील खाटा आणि ऑक्सिजन उपलब्ध करून देण्यासाठी केंद्र आणि राज्य सरकारने योजावयाच्या उपायांचीही माहिती यात देण्यात आली आहे. 

अश्‍लिल चित्रपटाच्या आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेशी राज कुंद्राचा संबंध असल्याच्या आरोपावरुन बॉलीवूड अभिनेत्री शिल्पा शेट्टीचा पती राज कुंद्रा याला नुकतीच अटक करण्यात आली आहे. तथापि कोणत्याही आरोपीवरील गुन्हा सिद्ध करण्यासाठी पोलिस यंत्रणेला उपलब्ध पुराव्यांची साखळी अत्यंत काटेकोरपणाने तयार करावी लागते. त्यामध्ये काही विसंगती राहिल्या तर आरोपी मोठा असल्यामुळे त्याचा गवगवा बराच होऊनही अंतिमतः हाताशी काहीच लागणार नाही. त्यामुळे तपास यंत्रणांना अत्यंत सावधगिरीने  यामध्ये भूमिका पार पाडावी लागणार आहे. यानिमित्ताने पोर्नोग्राफीच्या माध्यमातून समाजात विकृती पसरवणार्‍यांवर पायबंद घालण्यासाठी अधिक कसोशीने प्रयत्नांची गरज असल्याचेही समोर आले आहे

जगभरात प्रत्येक देशातील लष्करापाशी मुबलक जमीन उपलब्ध असल्यामुळे त्यांच्या लष्करी छावण्या नागरी क्षेत्रापासून लांब आहेत. लोकसंख्या स्फोटात गुदमरणार्‍या भारतात मात्र नागरी वस्तींनी छावणी क्षेत्रावर अतिक्रमण करणे सुरु केले आहे आणि त्याला मिळणारा राजकीय पाठींबा वाढत आहे. नरेंद्र मोदी सरकारने लष्कराकडे असलेली जमीन आपल्या ताब्यात घेऊन त्याऐवजी लष्कराला सम किमतीची संसाधने देण्याच्या दृष्टींनी कायदे करणे सुरू केले आहे. यातून वर्षानुवर्षापासून रखडलेल्या लष्कराच्या आधुनिकीकरणासाठी निधी उभारण्याचा सरकारचा मानस आहे. 

सातत्याने होत असलेल्या अतिवृष्टीमुळे कोकणासह महाराष्ट्रातील काही भागात संकटांचा डोंगर कोसळला आहे. सतत अतिपाऊस पडत राहिल्याने डोंगर-टेकड्यांवर पाणी मुरुन आतील स्तर ठिसूळ बनतो आणि दरड कोसळणे, भूस्खलन यांसारख्या घटना घडतात; तर पाणी वाहून जाण्याच्या प्रमाणापेक्षा पडणार्‍या पावसाचे प्रमाण अधिक असल्याने नागरी वस्त्यांमध्ये पाणी शिरते. आजची स्थिती हा हवामान बदलांचा परिणाम आहे. त्यानुसारच या प्रश्‍नांकडे पाहून विज्ञान-तंत्रज्ञानाच्या मदतीने उपाययोजनात्मक पावले टाकणे आवश्यक आहे. यासाठीचा खर्च हा आपत्तींमुळे होणार्‍या महाभयंकर नुकसानीपेक्षा कमी असेल, यात शंका नाही. ताज्या आपत्तीतून हाच धडा घेतला पाहिजे, असे वाटते.  

राज कुंद्राने अठराव्या वर्षी शिक्षण सोडून छोटे-मोठे व्यवसाय केले.  गेल्या काही वर्षांत अनेकदा बेकायदा व्यवसायांशी त्याचे नाव जोडले गेले. आता तर चक्क ‘ड़र्टी पिक्चर’च्या अ‍ॅपप्रकरणी त्याला अटक झाली आहे. पैशांसाठी भुकेल्या व्यक्तीला पैशांच्या ताकदीने अशी प्रकरणे दडपली जातील अशी शाश्‍वती वाटत असते. आपण काहीही खरेदी करू शकतो, अशी या व्यक्तींची भावना बनते. अश्‍लील चित्रपट तयार करून त्यांची विक्री करताना असेच काहीसे विचार राज कुंद्राच्या मनात असावेत; पण श्रीमंती ‘सबकुछ’ नसते, हे त्याला अटकेनंतर तरी समजले असेल.  

एक महिना शाळेपासून दूर राहिलेली मुले शिकवलेल्या गोष्टी समजून घेण्याच्या बाबतीत दोन महिने पिछाडीवर जातात, असे मानले जाते. म्हणजेच आपल्याकडील  मुलांचे जवळजवळ 32 महिन्यांचे शैक्षणिक नुकसान आतापर्यंत झालेले आहे. मुलांच्या शारीरिक, मानसिक, सामाजिक आणि भावनात्मक, म्हणजेच समग्र विकासासाठी शाळा सुरू करणे अत्यावश्यक आहे. 

अफगाणिस्तानातून अमेरिकन सैन्य माघारी जाण्याची प्रक्रिया गतिमान झाली आहे. येणार्‍या काळात तेथे तालिबानची राजवट येणार हे आता स्पष्ट झाले आहे. आज अफगाणिस्तानातील जवळपास 85 टक्के क्षेत्रावर तालिबानचा कब्जा आहे. उर्वरित क्षेत्रही येणार्‍या काळात तालिबान बळकावेल. ही घडामोड भारताची चिंता वाढवणारी आहे. कारण तालिबानवर पूर्णतः पाकिस्तानचे नियंत्रण आहे. चीन आणि पाकिस्तान मिळून तालिबानचा वापर करत भारतात विशेषतः काश्मीरमध्ये पुन्हा एकदा दहशतवादाचे पुनरुज्जीवन करण्याचा आटोकाट प्रयत्न करतील. यासाठी भारताने अत्यंत सजग राहणे आवश्यक आहे.  

युरो चषकाच्या निमित्ताने जागतिक फुटबॉलप्रेमींचा थरार सार्‍यांनी अनुभवला. एकीकडे जगात फुटबॉलने आघाडी घेतलेली असताना आपण मात्र मागे जात आहोत. एकेकाळी आशिया खंडात भारतीय संघाचा दबदबा होता. 1950 मध्ये भारतीय संघाचा जागतिक फुटबॉल स्पर्धेत सहभाग होता होता राहिला; परंतु हा वारसा पुढे नेता आला नाही. जग पुढे गेले. साहजिकच ही कठीण परीक्षा पास होण्यासाठी आपल्याला तयारी करावी लागणार आहे. तोपर्यंत विश्‍चषक फुटबॉल स्पर्धेत भारतीय खेळाडू पाहणे चाहत्यांच्या नशिबात आहे का? आपल्या मातीतून एखादा मेस्सी जन्माला येईल का? एखादा रोनाल्डो, नेमार अशी दिग्गज मंडळी आपल्यातून पुढे येतील का? असे प्रश्‍न विचारले जात राहतील. 

विठ्ठलासंदर्भातील कथांमधून आपल्याला काय संदेश मिळतो? तर ज्ञानेश्‍वरांपासून चोखामेळा, रोहिदास, कान्होपात्रा अशा सर्व जातींमधील भक्‍तांना विठ्ठलाने तेवढ्याच मायेने जवळ केले. प्रत्येकालाच त्याने आपल्या रुपाचे दर्शन दिले आणि त्यांच्यासाठी पडेल ती कामेसुद्धा केली. समाजाने त्यांना टाकले, पण या परमेश्‍वराने त्यांना टाकले नाही. कारण मुळातच जातीपातीची दरी माणसाने निर्माण केली आहे. त्यामुळे विठ्ठलाची भक्‍ती करताना हे विठ्ठल तत्त्व आपण अंगीकारले तर ती भक्‍ती खर्‍या अर्थाने विठ्ठलचरणी रुजू होईल. ही तत्त्वे आपल्या आचरणात आली पाहिजेत. आपले सर्व दृष्टिकोन हळूहळू बदलले पाहिजेत. सर्वत्र समान दृष्टीने पाहता आले पाहिजे. तरच आपली उपासना फलद्रुप झाली असे म्हणता येईल. आषाढी एकादशीच्या निमित्ताने आपल्यामध्ये ही समदृष्टी येण्यासाठी विठुरायालाच प्रार्थना करावी. विठ्ठलासंदर्भातील कथांमधून आपल्याला काय संदेश मिळतो? तर ज्ञानेश्‍वरांपासून चोखामेळा, रोहिदास, कान्होपात्रा अशा सर्व जातींमधील भक्‍तांना विठ्ठलाने तेवढ्याच मायेने जवळ केले. प्रत्येकालाच त्याने आपल्या रुपाचे दर्शन दिले आणि त्यांच्यासाठी पडेल ती कामेसुद्धा केली. समाजाने त्यांना टाकले, पण या परमेश्‍वराने त्यांना टाकले नाही. कारण मुळातच जातीपातीची दरी माणसाने निर्माण केली आहे. त्यामुळे विठ्ठलाची भक्‍ती करताना हे विठ्ठल तत्त्व आपण अंगीकारले तर ती भक्‍ती खर्‍या अर्थाने विठ्ठलचरणी रुजू होईल. ही तत्त्वे आपल्या आचरणात आली पाहिजेत. आपले सर्व दृष्टिकोन हळूहळू बदलले पाहिजेत. सर्वत्र समान दृष्टीने पाहता आले पाहिजे. तरच आपली उपासना फलद्रुप झाली असे म्हणता येईल. आषाढी एकादशीच्या निमित्ताने आपल्यामध्ये ही समदृष्टी येण्यासाठी विठुरायालाच प्रार्थना करावी.